ÖRTMENİİM, BİR ŞEY SORABİLİR MİYİM?

Sorum şu: Biz ilkokulda neden " de (da) ve ki'leri nerede ayrı, nerede bitişik yazacağımızı öğrenemiyoruz?"

Ben ayrı yazılacak de-da'nın nerelerde ve neden ayrı yazıldığını biliyorum, hatasız uyguluyorum ve anlatabilirim. Ayrı yazılan ki'nin de nerelerde ayrı yazıldığını biliyorum ve sanıyorum "sıfır" hata ile de uygulayabiliyorum. Ancak, "ki" meselesini bir başkasına anlatabileceğimi zannetmiyorum. Bu durumda bir siteden alıntı yapacağım, anlatmasının değilse bile, uygulamasının çok basit olduğunu anlayacak herkes.

AYRI YAZILAN DE-DA

• "Dahi, bile" anlamına gelen "de" ayrı yazılır.





• "İçinde" ifadesini taşıtan de bitişik yazılır.
  
  
  ÖRNEK:
  

Ayşe pazara da gitti. (Ayşe biryerlere gitmiş veya birşeyler yapmış, bir de üstüne pazara gitmiş) (Ayşe pazara bile gitti, Ayşe pazara dahi gitti) (AYRI)

Ayşe pazarda dolaştı. (Ayşe pazarın içinde dolaştı) (BİTİŞİK)

Bu arada, bitişik yazılan de-da eki, eklendiği kelimeye göre te-ta olabilir:

Ocakta yemeği unuttum. Ocak da mutfağı çok ısıttı

Bebeği beşikte uyuttu. Beşik de fazla sallandı.

Babam koltukta uyukladı. Uyuklamak için koltuk da mükemmeldir.

AYRI YAZILAN Kİ

Türkçede üç çeşit “ki” vardır:

1. Bağlaç olan“ki” daima ayrı yazılır.





2. Sıfat yapan “–ki” ve





3. Zamir olan “-ki” eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
   

Dilimizdeki bu üç farklı “-ki”yi birbiriyle karıştırmamak için şu pratik yöntemleri uygulayın.

*Cümle içerisinde –ki’den sonra –ler çokluk ekini getirebiliyorsanız o –ki zamir olan –ki’dir.

Ayrıca zamir olan –ki’nin bir ismin yerini tuttuğunu ve genellikle zamirlerin üzerine geldiğini de unutmayın.

Arabam bozuldu , seninki(ler)ni kullanabilir miyim?

Onunki(ler) seninki(ler)den daha iyi olmuş.

Görüldüğü gibi cümle içerisinde –ki zamirinden sonra –ler ekini getirdiğimizde cümlenin yapısında herhangi bir bozukluk meydana gelmiyor. Öyleyse bu –ki’ler ilgi zamiridir.


*Sıfat yapan –ki de sıfat tamlaması kurar. Sıfat yapan –ki her zaman bitişik yazılır.Pratik olarak önündeki isme “hangi” sorusunu yönelterek bulur ve diğer –ki’lerden ayırt ederiz.

Sokaktaki çocuklara sahip çıkmamız gerekiyor.(Hangi çocuklar?)

Sınıftaki öğrenciler dışarı çıksın.(Hangi öğrenciler?)

Görüldüğü gibi sıfat yapan –ki’yi alan sözcüğün hemen önündeki isme hangi sorusunu yöneltebiliyoruz. Öyleyse bu –ki sıfat yapan –ki’dir ve eklendiği sıfata daima bitişik yazılır.

*Bağlaç olan “ki” ise daima ayrı yazılır.Diğer “ki” ekleriyle karıştırmamak için cümleden çıkartırız, cümlenin yapısında ciddi bir bozukluk olmuyorsa o “ki” bağlaç olan “ki”dir. Ayrıca bağlaç olan ki’nin daha vurgulu söylendiğini de göz önünde bulundurmak gerekir.

Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.(Duydum unutmuşsun gözlerimin rengini)

Sen ki dünyalara değersin.(Sen dünyalara değersin.)

Şimdi anlıyorum ki o yaptıklarım bir hataydı.(Şimdi anlıyorum o yaptıklarım bir hataydı)

Görüldüğü gibi bağlaç olan –ki cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma olsa da yapısında ciddi bir bozukluk olmuyor, öyleyse bu –ki’ler bağlaçtır ve daima ayrı yazılır.

NOT:

Mademki,halbuki,oysaki,çünkü,sanki… sözcüklerindeki ‘ki’ ler bağlaç olmasına rağmen kalıplaştığı için bitişik yazılır.

Ayrı yazılan ki ile ilgili bilgileri http://www.edebiyatogretmeni.net/yazim_kurallari.htm adresinden indirdim. Kendilerine teşekkür ediyorum, faydalı bilgileri için.

Yine aynı sayfada ayrı yazılan mi soru eki ile ilgili bilgiler de var. Bu daha kolay. Soru cümlelerinde mi, mı, mu, mü ekleri mutlaka ayrı yazılır:

Pazara gidelim mi?

Pazara mı gidiyorsun?

Okulu mu bıraktı?

Elindeki üzüm mü?